قرآن مبارک

بسم الله الرحمن الرحیم

وَهَذَا کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ ، فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُوا ، لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (انعام: 155)

معرفی مصحف شریف ” قرآن مبارک”

مقدمه: قرآن آخرین کتاب آسمانی‌ست که نیاز بشر به معارف ناب توحیدی و قواعد زندگی فردی و اجتماعی را تا قیامت پاسخ می‌دهد. این ویژگی اقتضاء می‌کند که این کتاب، به شیوه‌های گوناگون مورد توجه قرارگرفته و در قالب‌های گوناگون، به بشریتِ تشنۀ حقیقت و آرامش، عرضه گردد. تدوین مصحف‌های گوناگون، ترجمه‌های متعدد قرآن، صورت بندی‌های متنوع آن و همچنین نوشتن تفسیرهای متعدد بر آن، بخشی از وظایفی‌ست که ما در قبال این کتاب شریف داریم.

مصحف حاضر که نام اختصاصی “قرآن مبارک” بر آن گذاشته شده، دارای سه ویژگی اساسی است:

اولین و اساسی ترین ویژگی این مصحف: ترجمه دقیق، محققانه و عالمانه‌ای‌ست که توسط استاد گرامی جناب آقای حسین استاد ولی، تدوین گردیده است. این ترجمه به اذعان بسیاری از کارشناسان حوزه و دانشگاه، تا حدود بسیار زیادی توانسته است که مراد خداوند از انزال آیات را برای مخاطبان، شفاف سازد و با حفظ امانتداری نسبت به متن اصلی، از شیوائی زبان فارسی نیز بهره مند است.

استاد محمدعلی کوشا، منتقد ترجمه های قرآن و از داوران پرسابقه کتاب سال ایران، درباره این ترجمه نوشته‌اند:

ترجمه دانشمند گرانمایه و ناقد نکته سنج، آقای حسین استاد ولی، بی گمان به دلیل آشنایی مترجم آن به اصول ادب، تفسیر، کلام، فقه و معارف اسلامی و همچنین حسن سابقه در ترجمه آثار گوناگون، ترجمه استوار و درخور توجه است و باتوجه به توضیحاتی مفید که در متن آمده می توان گفت که این اثر تقریبا در ردیف ” ترجمه های تفسیری ” قرار می‌گیرد. نشر این ترجمه صرف نظر از فراز و فرودهایش نثری معمول و متعارَف است و می‌تواند برای همه فارسی زبانان در هر قشر و طبقه ای که باشند مورد استفاده قرار گیرد؛ دراین اثر تلاش لازم برای ارائه ترجمه‌ای صحیح به عمل آمده و تا سرحد توان، دقت و صحت، با روانی و گویایی عبارات جمع گردیده است. همچنین توجه به نکات بلاغی که بُعد هنری هر ترجمه استواری متکی به آن است، دراین ترجمه رعایت شده است. در مجموع، این ترجمه که حاصل زحمات چندین ساله این مترجم فاضل است. ترجمه روان، پذیرفته همگان و بازتاب اخلاص و طهارت نفس صاحبِ آن است.

همچنین قرآن پژوه شهیر، استاد بهاءالدین خرمشاهی، درباره این اثر چنین مرقوم داشته‌اند:

• این ترجمه بسیار قرآن شناسانه – نه حتی قرآن پژوهانه – به عمل آمده‌است.
• مترجم، یک عمر با تفسیرهای قدیم و جدید قرآن کریم انس عمیق داشته و این انس به دو صورت در ترجمه ظاهر شده؛ هم ترجمه را روشن تر کرده‌است و هم طبعاً بیشتر و بهتر مفاهیم قرآن را یا نگفته‌هایی که ایجاز اعجازین قرآن وانهاده، به بیان درآورده و دست خواننده را در هرسطحی از سواد قرآنی که باشد، می‌گیرد.
• افزوده‌های تفسیری، همه در جهت شفاف و شیواسازی متنِ ترجمه است. من هیچ نمونه و نشانه‌ای از اِطناب در این افزوده‌های تفسیری ندیدم و کمتر ترجمه‌ای را دیده‌ام که با این درجه از فهم عمیق قرآن صورت گرفته‌باشد. جزاه الله عن القرآن و الاسلامِ خیرالجزاء.
• ساختار جملات و به طور کلی نثر ترجمه، بسیار مفهوم و مانوس و طبیعی و طبعا به نثرِ معیارِ امروزین است.

این ترجمه به فضل الهی در سال 1390 در آئین انتخاب کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، به عنوان ترجمه برگزیده سال معرفی گردید و مورد استقبال جامعه قرآنی قرار گرفت.

دومین ویژگی این مصحف: ترجمه “عبارت به عبارت” و با چینش مقابل هم می‌باشد. ترجمه هر آیه، به صورت یکجا، و همچنین ترجمه کلمه به کلمه، هرکدام، دارای مزایا و معایبی‌ست که انتخاب الگوی “عبارت به عبارت” توانسته‌است مزایای هردو شیوه را در خود جمع و از معایب آنها نیز تاحد امکان، فاصله بگیرد.

این شیوۀ ترجمه، برای فهم معانی آیات توسط خوانندۀ فهیم قرآن، بسیار مفید و موثر است؛ خصوصا چینش مقابل متن عربی و فارسی، به گونه‌ا‌‌ی‌ست که چشم خوانندۀ آیات را به صورت طبیعی، از متن عربی به ترجمۀ فارسی آن هدایت می‌کند و همزمان با قرائت آیات، ترجمه آن نیز به طور ناخودآگاه خوانده می‌شود.

این ویژگی حاصل زحمات ارزشمند جناب آقای مهندس سید محمدرضا قرائی است که با دقت و علاقۀ خاصی نسبت به تقطیع عبارات عربی و فارسی و همچنین مقابل کردن آنها با یکدیگر، اهتمام ورزیده‌اند. این شیوه به یادگیری زبان عربیِ ویژه قرآن، کمک شایانی می‌کند و فارسی زبانان را در فهم سریع متن مقدس قرآن کریم توانمند می‌سازد.

سومین ویژگی این مصحف: نوع صفحه‌بندی آن است که مبتنی بر موضوع میباشد.

یکی از نکاتی که توجه بسیاری از صاحب‌نظران را به خود معطوف کرده‌است، نظم ترتیبی آیات قرآن است. اهمیت این نظم زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم نزول آیات، تدریجی و به بهانه‌های واقعی(اسباب نزول) و ظرف 23 سال بوده‌است و نیز بسیاری از سوره‌ها در چند مرحله نازل شده‌اند. استاد دکتر فقهی‌زاده در مقدمۀ کتاب ارزشمند خود با عنوان “پژوهشی در نظم قرآن” به صورت مبسوط بدین موضوع پرداخته‌اند که در اینجا به نقل مختصری از کتاب ایشان اکتفا می‌شود:

مجموعه‌نگری به آیات، راهی است که در آن از سبک بیانی قران در فهم مقاصد سوره‌ها استمداد می‌شود. … هر سوره متشکل از محور یا محورهای کلی خاصی است که آیات، گرداگرد آنها جمع آمده و گویای معنی‌ای هماهنگ و منسجم‌اند. بعضی از دانشمندان و مفسران که از این دریچه به سوره‌ها نگریسته‌اند، به معانی گرانباری دست‌یافته‌اند.

همچنین در کتاب ” ساختار سوره‌های قران” که توسط پژوهشگران موسسه نور الثقلین تدوین شده‌است، چنین آمده:

باید توجه داشت که اصل در تقسیم بندی قرآن، تقسیم سوره‌ای است، و هر سوره در واقع یک کلّ منسجم است که در یک یا چند سیاق، مقصود خود را بیان کرده و مخاطب خود را هدایت می‌کند. لذا باید قرآن را سوره به سوره و در هر سوره، سیاق به سیاق خواند تا در معرض هدایت الهی قرار گرفت. اما متاسفانه آنچه در میان ما مسلمانان مرسوم است، قرائت جزء جزء، حزب حزب و یا صفحه‌ای قرآن می‌باشد؛ که هیچ معیار قرآنی و روایی ندارد و فقط یک ملاک کمّی در آن لحاظ شده است.

بنا به برخی منابع، تدبّر در قرآن، در پیوند مفهومی با واژه تدبیر است. با بهره‌گیری از دیدگاه علامه طباطبایی، معنای کلی تدبر عبارت است از “تلاش قاری قرآن، برای فهم مراد خداوند از نزول آیات، از طریق تامّل در چینش حکیمانۀ آیات و عبارات قرآن کریم، با تاکید بر ظاهر کلام”. براین مبنا، پیوستگی آیات، نقش اساسی را در امکان‌پذیری تدبّر و فهم منظور و مراد خداوند، برعهده دارد. لذا در تلاوت آیات الهی باید تاحد امکان این پیوستگی را به‌گونه‌ای مراعات کرد که ابتدا و انتهای یک موضوع در نظر گرفته شود و بستۀ آیاتِ مرتبط، باهم قرائت شود. یعنی تاحد امکان، در هر وعدۀ قرائت، یک موضوع را به صورت تمام و کامل قرائت کرد، و بخشی از آن را به تلاوت آینده موکول ننمود. بر این اساس، مصحف حاضر، برای اولین‌بار، به صورت موضوعی، صفحه‌بندی شده‌است. (بدین معنا که برای مثال اگر در صفحه‌ای به جریان دعوت حضرت نوح(ع) اشاره شده، در همان صفحه، این جریان پایان یابد). لذا در بالای هر صفحه، موضوع کلّی محتوای آیات آن صفحه درج شده‌ و فهرست این موضوعات نیز در پایان مُصحف ارائه گردیده‌است. البته اجرای کامل این ایده، به علّت محدودیت های صفحه‌بندی، عملاً غیرممکن بود؛ ولی این قاعده، در بیش از نود درصد صفحات رعایت شده‌است. با این منطق، انتخاب نقطۀ شروع و پایانِ هر صفحه، کاری دشوار و بعضاً تابع سلیقه و تشخیص فردی است(یعنی اجتهادی است و نه توقیفی). در مصحف حاضر، برای تعیین نقطۀ شروع و پایان هر صفحه، از چند قاعده یا منبع استفاده شده است:

• بستۀ سیاق آیات که در تفسیر شریف المیزان و بسته‌های تفسیری آن، مبنا بوده است؛
• قاعدۀ طلایی بسته‌های هفت (یا هفتِ به علاوه یا منهای یک) تایی آیات(یا در برخی موارد، ضرایب هفت)؛ بدین معنا که در بسیاری از مواقف، یک موضوع، در یک بستۀ هفت (یا شش یا هشت) آیه‌ای(یا ضرایب آنها)، یافت می‌شود.
• قاعده اِبشار و انذار قرآن که آیات خوف و رجاء، در کنار هم عرضه شده، و در مصحف حاضر، در یک صفحه گنجانده شده تا در یک وعده خوانده‌شوند؛
• رکوع‌بندی آیات که در مصحف‌های قدیمی‌تر، رواج داشته و با حرف “ع” مشخص می‌شده‌است.

مهمترین مزیّت این نوع صفحه‌بندی آن است که در تلاوت روزانۀ آیات، خصوصاً در سطح مساجد کشور که معمولاً یک صفحه بعد از نماز، تلاوت می‌شود، مطالب تلاوت شده، حاوی پیام کامل تری است و به صورت ناتمام، تلاوت نمی‌شود، خصوصاً در زمانی که ترجمۀ آیات نیز خوانده می‌شود، این مزیّت بیشتر احساس می‌گردد. شایان ذکر است که در نسخه‌های قدیم قرآن، تقطیع رکوعی آیات که با علامت «ع» مشخص شده بود، رواج داشت، ولی انجام صفحه‌بندی با روش فوق‌الذّکر، برای اولین بار صورت می گیرد و امید است این روش، مورد استقبال ناشران محترم قرآن خصوصاً در میهن اسلامی ایران، قرار گیرد تا بهره‌مندان از این کتاب شریف را بیش از پیش، مستفیض گرداند.

ضمناً قاریان محترم قرآن نیز، با اطمینان خاطر می‌توانند در تلاوت‌های مجلسی خود، یکی از صفحات این مصحف شریف را به عنوان مجموعۀ آیات مرتبط با هم، خصوصاً با توجه به تناسب محتوای آیات با موضوع جلسه یا همایش، انتخاب و آن را تلاوت فرمایند.

کاربردهای قابل تصور: علاوه بر انتشار مصحف کامل قرآن با این نوع صفحه‌بندی، این ایده، کاربردهای دیگری نیز دارد. برای مثال:

• انتشار مصحف، به صورت تک‌برگی‌های تفکیکی، برای قرائت در مجالس ختم مرحومین، و همچنین ختم قرآن‌کردن‌های گروهی؛
• ساخت اپلیکیشن متناسب با این نوع صفحه‌بندی، و دارای قابلیتهای خاص، از جمله جستجوی موضوعی صفحات؛
• بهره‌برداری صداوسیما از این نوع صفحه‌بندی، برای اجرای تلاوتهای روزانۀ خود در حوالی زمان اذان؛
• بهره‌برداری در حفظ صفحه‌ای قرآن کریم، توسط مربیان و قران‌دوستان عزیز، به‌گونه‌ای که حافظان محترم، با استفاده از موضوع کلی صفحه، بتوانند آیات آن صفحه را ساده‌تر در حافظۀ خود نگهدارند.

ویژگیهای مصحف حاضر: این مصحف هم‌اکنون در 614  صفحه تنظیم شده که علاوه بر متن کامل قران، به صورت مشابۀ همه قران‌های رایج(از حیث ترتیب سور و آیات) حاوی مطالب زیر است:

• فهرست سوره‌ها به ترتیب مصحف
• فهرست سوره‌ها به ترتیب الفبا
• فهرست سوره‌ها به ترتیب نزول
• فهرست صفحات به صورت موضوعی
• تبیین الگوی صفحه‌بندی حاضر و حکمت‌های نهفته در آن
• از آنجا که در اکثر موقعیت‌ها، مصحف مشهور عثمان طه، مورد استفاده قرار می گیرد و بعضاً حافظان محترم قرآن نیز از همان صفحه‌بندی استفاده می‌کنند، در مصحف حاضر، علاوه بر شماره صفحات عادی که در ذیل هر صفحه درج گردیده، شماره صفحه متناظر آن در مصحف عثمان طه نیز در حاشیۀ متن عربی، درج شده‌است تا برای کسانی که با صفحات عثمان طه مانوس هستند، راهگشا باشد.

عنوان‌گزینی جدید: در کنار عناوین رایج(مصحف، جزء، حزب، سوره، سیاق و …) عنوان جدیدی، به عنایت الهی، در ذهن مولف خطور کرد و برای هر بستۀ آیاتِ مرتبط، واژۀ قرآنی ” بِرکه ” برگزیده‌شد. این عنوان، برگرفته از واژۀ ” مبارک ” است که خداوند حکیم، در قرآن شریف، پنج مرتبه از این صفت برای توصیف این کتاب شریف استفاده کرده‌است:

کتابٌ انزلناه الیک مبارکٌ لیدّبّروا آیاته، و لیتذکر اولوالالباب (سورۀ ص: 29)

بر این مبنا، هر بسته‌ای از آیات الهی، در حکم یک ” بِرکه ” است، و هر سورۀ چندصفحه‌ای، حاوی چند برکۀ به ظاهر مستقل، ولی در پیوند معناییِ مرتبطِ با هم هستند.

لذا به امید خدا، در نظر است مصحف جدید با عنوان ” قران؛ کتاب مبارک” منتشر گردد که حاوی قریب به 600 بِرکه است.

اعتراف و اعتذار: بی‌تردید این حرکت جدید، در ضمن نقاط قوت خود، دارای نقایص و نقاط ضعفی است که در پیشگاه ساحت قدسی قرآن و صاحب آن، بدین‌ها اعتراف می‌کنم. ضمناً از قرآن‌پژوهان دانشمند و دلسوز، انتظار دارم با راهنمایی‌های مشفقانۀ خود، این خادم قرآن را مورد عنایت خویش قرار دهند تا در نسخه‌های آتی، لحاظ گردد، و در هر نوبت انتشار، به کیفیتِ درخورِ شرافت و عظمت این کتاب الهی، نزدیک‌تر شود، بعون الله تعالی.

خادم‌القرآن: مهدی فیض

مشخصات ظاهری این مصحف